Bu arada belli fikir akımları ve etrafında birçok kavram dönem dönem öne çıkmakta ve toplumu etkilemektedir. Modernizm ve postmodernizm de yaşadığımız bu zamanda toplumu etkilemekte ve sonuçlar doğurmaktadır.

Özellikle Batı toplumlarında postmodernizm üzerine pek çok yazılar yazılıp, konuşmalar yapılmaktadır. Bu terim pek çok sanatsal, entelektüel ve akademik alanda kullanılmaktadır. Kullanım alanı olarak postmodern deyimi tartışmalıdır: Edebiyat, mimarlık, resim, müzik, dans, moda, psikoanaliz, teoloji, tarih, felsefe gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır. Aralarında bir uzlaşım yoktur. (1)

Bu makalemizin amacı; günümüzde birçok alanda etkileri görülen ve ciddi anlamda üzerinde tartışmalar devam eden modernizm ve postmodernizm kavramlarının tanımları ile bu akımların toplum ve birey üzerine etkilerini kısaca açıklamaya çalışmaktır.

Postmodernizm kelimesini ilk olarak 1939 yılında “Bir Tarih İncelemesi” adlı kitabında Arnold Toynbee kullanmıştır. Yazar söz konusu kitabında; modern dönemin I. Dünya Savaşı’yla birlikte sona erdiğini, bundan sonraki dönemin ise postmodern dönem olduğunu öne sürmüştür. Postmodernizm kavramı; II. dünya savaşını takip eden yıllarda, sanat, edebiyat, müzik, felsefe, politika, ekonomi gibi bir çok alanda yayılmaya başlamış ve 1980 sonrasında ise hayatın bir çok alanında yaygın olarak kullanılan bir kavram haline gelmiştir.

Kelime anlamı olarak, modernizm; çağdaşlık, çağdaşlaşma akımı, modern ise; çağdaş, çağa uygun, çağcıl, asri anlamlarına gelmektedir. Avrupa’da Rönesans’la birlikte ortaya çıkan ve günümüze kadar toplumun tüm alanlarında yayılan ekonomik sosyal ve politik sistemler modernizmin eseridir. Modernist arayışın canlılığını kaybetmesinden sonra XX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan çeşitli üslup ve yönelişlerin adına ise postmodernizm denilmektedir. Postmodern kelimesinin anlamı ise, postmodernizm yanlısı, postmodernizme ait olandır.(2)

Modernizm, yeni bir dünya görüşünü, kültürel bir gelişmeyi, yeni bir yaşam tarzını belirtmektedir. Modernizm, Ortaçağ’ın düşünüş tarzı ve yaşam kalıplarına bir tepkinin ürünüdür. Modernizm; olguculuk (pozitivizm), akılcılık, insanın özerkliği ve bilginin evrenselliği ilkelerini benimseyen bir akımdır. Postmodernizm ise üst genellemeleri reddetmesi, bölünmeyi öne çıkarması, toplumsal yaşamda özneler arası etkileşimi vurgulaması nedeniyle modernizmin değerlerini temelden sarsmaktadır. Ancak, modernizmi eleştirmesi, postmodernizmin, geleneksel topluma bir dönüş özlemi içerisinde bulunduğu anlamına da gelmemektedir; çünkü postmodernizmin geliştirdiği argümanlar artık ne geleneksel ne de modern toplumun yaşam tarzına ve değer yargılarına uymaktadır. (3)

Değişik görüşler bulunmakla birlikte postmodernizm, başlangıçta felsefe, edebiyat, güzel sanatlar ve mimarî gibi alanlarda gündeme gelmiştir. Zamanla modernizmin söz konusu olduğu her alanda postmodernizmden de söz edilmeye başlanmıştır. Çünkü; postmodernizm, modernizmin temel ilkelerinin sorgulanmasına ve eleştirel bir gözle değerlendirilmesine dayanır. Temel hedefi de insanlığı iyiye ve güzele götürmede bir türlü beklenen başarıyı gösteremeyen modernizmin neden başarısız olduğu konusunu irdelemek; zaman zaman da bunlarla ilgili önerileri, herhangi bir yönlendirmeye kalkışmaksızın ortaya koymaktır. (4)

Türkiye'yi de etkisine alan küreselleşen bu oluşumun (Postmodernizmin) yarattığı en olumsuz netice insanoğlunun doğadan kopması, varlığa karşı ontolojik yabancılaşmasıdır. Kültürel yaşamın postmodern niteliği bireylerin de bağlarını koparmış, onları kitleselleştirmiştir. Bu gelişme Horkheimer'in “Akıl Tutulması” dediği sürecin adıdır. Sonuçta da Horkheimer'in deyimiyle birey ideologların piyonu olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.(5)

Postmodernizmin temel dinamiği medyadır. Yeraltı, yeryüzü ve feza arasında kurulan ve bir sinir ağına benzeyen global iletişim ortamına her gün milyonlarca mesaj verilir. "Fastfood" reklamlarından MTV'nin ikonlarına kadar binlerce imaj zihinlere nakşedilir. Çoğulculuk, fikir özgürlüğü, tercih hakkı gibi postmodernizmin desteklediği kavramlar, (ki Batı dünyası çoğu zaman bunları işine geldiği gibi yorumlar) reklamlar, haberler ve filmler yoluyla işlenir. Pentagon'un giremediği yerlere Hollywood girer. İnsanların büyük bir kısmı şehirlerde yaşadıkları ve buralardan kaynaklanan fikirler çoğunluğa tesir ettiği için büyük şehirler postmodernizmin merkezi haline gelmiştir. Şehirlerde büyük bir değişim süreci gözlemlenmektedir.(6)

Diğer yandan, önemli ve güncel bir konu da; üretim ve paylaşımını milli hukukla yapan ülkelerin globalleşme rüzgarı karşısında direnememeleri konusudur. Günümüzde artık uluslararası şirketler uluslararası üretim ve uluslararası hukuk ile tüm sınırları aşabilmektedirler. Direnç gösteren yapılar ve ülkeler ise, Arap baharında olduğu gibi zorla liberalizasyona tabi tutulmaktadırlar. Bu durum da, uluslararası üretim yapan şirketlerin ve ülkelerin küresel ekonomideki payının artmasına ve yerel işletmelerin yok olmasına sebep olmaktadır.

Postmodernizmin birey davranışı üzerine olan etkileri de ayrıca irdelenmesi gereken bir konudur. Modernitede aklın mutlaklaştırılması neticesinde birçok konuda rasyonel gibi görülen fikir ve kararların daha sonra irrasyonel olduğu ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle, tek çare akıl ve bilim olarak öne çıkarılır ise telafisi imkansız sonuçlar doğabilmektedir.

Örneğin; bilimsel bir buluş olan atomun ne derece tehlikeli bir silah olarak kullanılabileceği II. dünya savaşında görülmüştür. Önceleri rasyonel bir buluş olarak görülen atomun aslında kötü ellerde irrasyonel sonuçlar doğurabileceği anlaşılmıştır. Bu ve benzeri durumlar da zaten moderniteye yönelik yapılan en büyük eleştirilerden biridir. Bu nedenle, günümüzde birey öne çıkmakta ve bu tür buluşlar yerine temiz, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelinmekte ve insan sağlığına ve çevreye duyarlı bir topluma doğru gidilmektedir. Bununla birlikte bu yolda katedilmesi gereken çok uzun bir yol vardır.

Benzer durum vergi mükelleflerinin davranışlarında da görülebilir. Vergi kaçırma modern toplumda bir mükellef için rasyonel bir davranış olarak düşünülebilir. Ancak, mükellefin incelemeye alınması ve vergi kaçırdığının ortaya çıkarılması neticesinde bu durumun pek de akli bir davranış olmadığı ortaya çıkacaktır.

Buna göre, konuyla ilgili bilimsel kaynaklardan da anlaşılacağı üzere, modernizm üzerine yapılan en büyük eleştiri; aklın mutlaklaştırılması ve ahlak, kültür, din gibi öğelerin geri plana itilmesi olarak öne çıkmaktadır.

Bu doğrultuda, eleştirilen yönleri olmasına rağmen, postmodemizmi olumlu bir şekilde yorumlayıp mevcut hâdiselere yön vermemiz gerekmektedir. Postmodernizm akademik çevrelerde tartışılan felsefî spekülasyonlar olmaktan çıkmalı ve şu anki Batı dünyasını tahlil etmede bir kıstas olarak kullanılmalıdır. Fikir hürriyeti, çoğulculuk ve farklı düşüncelere açık olma gibi postmodernizmin desteklediği kavramlar üzerinde durulmalı, nezaket, çalışkanlık ve disiplin gibi bazı ortak noktalardan hareketle postmodern dünyayla diyaloglar kurulmaya çalışılmalıdır. (6)

Bu arada, modernizm ve postmodernizm kavramlarının bizim gibi gelişen ülkelerdeki anlamlandırılması ve kullanımı gelişmiş batı toplumlarına göre tam bire bir örtüşmeyebilmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun birçok yerinde görülebilen geleneksel kültür ve feodal yapı, ülkemizin batı bölgelerinde yerini moderniteye bırakmakta ve bu yapı içerisinde postmodern kavrama uygun yaşam biçimleri ve etkileri görülebilmektedir. İstanbul gibi büyük şehirlerimizde göç ve sanayileşme nedeniyle geleneksel kültür, modernite ve postmodernizm yapılarının iç içe de geçtiği görülebilmektedir. Son iki yüz yıldır yukarıdan yönetim eliyle toplumu modernleştirme çalışmalarının yetersiz olduğu bu yapıdan anlaşılmaktadır. Bu nedenle, gelişmenin; yukardan değil toplumun tüm katmanlarının harekete geçirilerek sağlanabileceği ortaya çıkmaktadır.

Toplumun mevcut yapısının tahlili; işadamları, yasa koyucu ve bürokrasi tarafından yapılacak çalışmalar için önem arz etmektedir. Örneğin; vergi idaresi, kayıtdışı ekonomiyle mücadele stratejisini belirler iken; mükellefleri vergi kaçırmaya iten güdüleri, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu, toplumdaki vergi ahlakını, vergi gayretini ve diğer unsurları etkileyen unsurları analiz edebilmelidir. Buradaki amaç mükellefleri vergi kaçırmaya iten sebepleri ortadan kaldırarak önleyici tedbirler almaktır. Burada önemli olan, mükellef için rasyonel bir davranış gibi görülen vergi kaçırmayı, cezalandırma mantığı ile değil, vergi ahlakı ve vergi bilincini kazandırarak, gönüllü uyum ile önlemektir. Mükelleflere, vergi kaçırmanın görünüşte rasyonel bir davranış gibi görünse de yakalandıklarında bu davranışlarının hiç de rasyonel olmadığı ve vergiye gönüllü uyumun sadece cezalarla değil, vergi ahlakı ve vergi bilinci ile birlikte sağlanabileceği gösterilmelidir. Bu uygulama, vergi idaresi için; modernitenin mükellefler nezdindeki bir zaafının önlenmesi anlamına gelecektir. Aynı şekilde, toplumun mevcut yapısının tahlili; işadamlarının yatırım, üretim, pazarlama, insan kaynağı temini gibi birçok kararlarını etkileyecektir.

Makalemizde yaptığımız açıklamalara göre; postmodernizmi, modernizmin yeniden formüle edilen eleştirel bir yüzü olarak anlamamızda fayda olacaktır. Bu doğrultuda, farklı kültürlerden etkilenmenin yanında kendimize özgü kültür, sanat, ekonomi ve politika oluşturmamız ve taklitçilikten kurtulmamız çıkış yolu olarak gözükmektedir. Gelişme için sadece akıl yeterli bir unsur olmamakta ilave olarak; duygu, kültür, inanç gibi unsurlar da dikkate alınmalıdır. Batılı toplumların ekonomik krizleri derin yaşamaları da bu çerçevede, aklın mutlaklaştırılması ve determinist yaklaşımla izah edilebilir.

Diğer yandan, toplumların sürekli gelişim ve değişim halinde olduğu ve yasa koyucu, bürokrasi ve iş dünyasının bu değişime uyum sağlamaları gereği ve zorunluluğu öne çıkmaktadır. Toplumun ve buna paralel olarak bireyin düşünce yapısı ve yaşam şekli; üretim ve tüketim kalıplarını, yasal düzenlemeleri ve bu doğrultuda idarenin uygulamalarını dolayısıyla hayatın her alanını etkilemektedir. Değişime ayak uyduramayan özel sektör işletmeleri piyasadan yok olmakta, kamu kurum ve kuruluşları ise belirli bir süre sonra reforma tabi tutulmak zorunda kalınmaktadır. Değişim karşısındaki uyum gereği iç dinamiklerle yapılamaz ise uluslararası şirketler, kuruluşlar ve AB gibi yapılar tarafından uyum için zorlamalar olması kaçınılmaz olarak görülmektedir.

KAYNAKÇA:

(1) SOYKAN, Ömer Naci, Türkiye’den Felsefe Manzaraları, Yapı-Kredi Yayınları, İstanbul, 1993. Aktaran; Yrd. Doç. Dr. Hasan YILDIZ, Dumlupınar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Postmodernizm Nedir?

(2) TÜRK DİL KURUMU.http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=

postmodernizm&ayn=tam

(3) YILDIRIM, Murat. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. Cilt:6. Sayı:2. Yıl:2009. Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü.

(4) BAYRAM,Yavuz, Dr. Postmodernizm (Modernizm Ötesi), BAYRAM, Yavuz,Dr. “Postmodernizm Üzerine”, Baykara, Sonbahar (Sayı: 5),Çorum 2007, s.37-39.

(5) BATUR, Behçet. Postmodernizm ve Postendüstriyalizmin Gölgesinde Toplum ve Bilim. Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi. Mart 2004, Cilt 4, Sayı 1, Sayfa(lar) 06

(6) ALAN, Yusuf. Postmodernizm veya Sorgulanan Modernizm. Sayı : 28 Nisan-Mayıs-Haziran 1995. Http://Www.Yeniumit.Com.Tr/Yazdir.Php?Konu_İd=873.

Modernizm ve Postmodernizm

Diğer tüm yazıları için buraya tıklayın!