Medical Park Gaziantep Hastanesi'nde görev yapan Klinik Psikolog Elçin Külahçıoğlu, aile içi disiplin ile ilgili soruları yanıtladı.
Çocuk disiplini hakkında önemli konulara değinen Klinik Psikolog Elçin Külahçıoğlu, çocukların dünyayı daha iyi öğrenecekleri ebeveynlere ihtiyaç duyduğunu belirtti. Külahçıoğlu, ailenin kuralları oluştururken kararlı olmalarını ve ebeveynlerin ortak hareket etmelerini söyledi.
Külahçıoğlu, aile içi disiplin hakkında önemli bilgiler vererek, "Ebeveynlerden, evdeki kuralları belirleme sürecinde, 'çocuğumuza kıyamıyoruz' ya da 'onun mutlu olması için her şeyi yapıyoru' gibi cümleler duyarız. Ancak sanılanın aksine, evde kurallar olması, çocukların kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlar. Çünkü kurallar, güç ve kontrolün simgesidir ve çocuklar bilmedikleri ve tanımaya çalıştıkları dünyayı öğrenirken, kendilerine doğru yolu gösterebileceğine inandıkları güçlü ve kararlı ebeveynlere ihtiyaç duyarlar. Dolayısıyla onlara kurallar koymak ve sınırları iyi belirlemek, onların kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlayacaktır" şeklinde konuştu.
Aile içi disiplinin tanımı hakkında konuşan Külahçıoğlu, "Aile içi disiplin, bireylerin 'onaylanan' ve 'onaylanmayan' davranışları kavrayarak, davranışların sonuçları konusunda yeterli bilgiye sahip olması ve buna bağlı olarak davranışlarını şekillendirmesidir" dedi.
"KURALLARI OLUŞTURURKEN KARARLI OLUN"
Çocukları nasıl disipline etmeliyiz, sorusu üzerine Külahçıoğlu şunları kaydetti:
"Kuralları belirlerken kararlı bir tutum sergilemek gerekmektedir. Davranış değişikliği sancılı bir süreçtir; çünkü çocuğun alıştığının dışında bir durumdur ve çocuk, bu değişime direnç gösterecektir. Tutarlı olmak, çocuğa bu kuralların ne kadar gerekli ve kesin olduğunu gösterir.
Belirlenen kurallar ve sonuçlarının kesinleştirilmesi adına çocuklarla birlikte belirlenen ve bir kağıda yazılarak kontrat haline getirilen kurallar, çocuğun davranışlarının sonuçları konusunda ebeveynlerle pazarlık yapma alışkanlığını ortadan kaldırır. Unutmayın ki disiplin demek sert olmak ya da öfkelenmek anlamına gelmez; ancak disiplin, düzen sağlamak için gerekli ve yol gösterici kurallar bütününe işaret ederek, aile bireyleri arasında sağlıklı ilişkiler kurulmasına yardımcı olur."
"ANNE BABA ORTAK HAREKET ETMELİ"
'Anne babalara düşen görevler nelerdir' konusu hakkında önemli açıklamalar yapan Klinik Psikolog Elçin Külahçıoğlu, çocuk disiplininde gerekli olan kurallar konusunda ailelere düşen en önemli görevin tutarlı olmasıdır. Buna örnek olarak Külahçıoğlu şu sözlerle anlattı:
"Dışarı çıkmak için babasından izin alan bir çocuk hayır cevabı aldığında annesine gidiyor ve annesinden izin alıyorsa, bu ebeveynler arasındaki tutarsızlığı gösterir. Bu durumda tıpkı yasada açık bulan bir bireyde olduğu gibi, çocuk da evdeki kuralda bir açık olduğunu anlar ve bu açığı değerlendirerek, bir dahaki sefere babası yerine sadece annesine sorar. Bu durumda çocuğun algıladığı mesaj; 'bir şey istediğinde annene sor, bu şekilde istediğini elde edebilirsin'dir. Bunu sonucunda çocukla ebeveynler arasında tartışmalar olabildiği gibi ebeveynler de kendi aralarında tartışabilmektedir. Bu nedenle herhangi bir konuda çocuğunuz sizden izin almak istediğinde; annenle/ babanla bu konuyu değerlendirelim, daha sonra karar verelim demek, tutarlılık adına atılabilecek önemli bir adımdır."
ÇOCUK DİSİPLİNİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN 10 KURAL
Çocuk disiplininde dikkat edilmesi gereken 10 kuralı anlatan Külahçıoğlu sözlerini şöyle sürdürdü:
"1- Kurallar konusunda tutarlı ve kararlı olmak: Davranış değişikliği süreç ister ve kurallara göre davranmak öncelikle onları özümsemeyi gerektirir. Konulan kurallar konusunda kararlı davranmak ve sınırları iyi belirlemek, kurallara göre davranış oluşturmada önemli bir noktadır
2- Kuralların sınırlarını iyi belirlemek: Kişiden kişiye değişen, yoruma dayalı kurallar yerine anlaşılması net kurallar belirlemek gerekmektedir. Örneğin 'eve geç gelme' cümlesinde, 'geç' kavramı kişiden kişiye değişebileceği için yoruma açıktır. Bunun yerine akşam 9'da evde olmanı istiyorum gibi sınırları olan kurallar koymak daha etkili olacaktır.
3- Sözleri davranışlarla desteklemek: Örneğin çocuğunuza; 'odanı toplamadan oyun oynayamazsın' kuralını koyuyorsanız ve o oyun oynamaya gittiğinde arkasından odayı siz topluyorsanız bu söylediğiniz sözlerle davranışlarınızın birbirini tutmadığı anlamına gelir. Bu durumda çocuğa karışık mesaj iletilmiş olur ve çocuk, sözlerinizle belirlediğiniz kuralın, uygulamada geçerli olmadığı mesajını alır. Bu nedenle sözlerinizle davranışlarınızın örtüştüğünden emin olun.
4- Çocuğunuza davranışlar konusunda model olun: Çocuğunuz birçok davranışı sizi gözlemleyip taklit ederek öğrenir. Bu durumda onun davranışlarının en büyük örneği ebeveynlerinin tutum ve yaklaşımlarıdır. Çocuğunuz, özellikle problem çözme becerileri geliştirirken sizi gözlemler ve taklit eder. Örneğin çocuğunuzun uzlaşmacı bir tutum izlemesini istiyorsanız ve kardeşiyle kavga ederken aralarına girip bağırarak ve belki de şiddet kullanarak sorunu çözüyorsanız, çocuğun aldığı mesaj; 'sorunları çözme yöntemi bağırmak ve vurmaktır' olacaktır.
5- Davranışların sonuçlarının iyi belirlenmesi: Olumlu ya da olumsuz davranışın yol açacağı sonuçlar belirlenmeli ve çocuğa açıklanmalıdır. Örneğin ödev saatinde ödev yapmamak, o günkü bilgisayar saatinin kaybedileceği anlamına gelir şeklinde sınırları ve sonuçları belli kurallar koymak faydalı olacaktır.
6- Olumsuz davranışın pekiştirilmemesi: Örneğin ağladığında istediği yapılan bir çocuk düşünelim. Aile bu konuyla ilgili karar alır ve ağladığında istediğini yapmamaya başlarsa, çocuk bu duruma hemen alışmayacaktır. Eskiden 10 dakika ağladığında elde ettiği şey için şimdi saatlerce ağlayabilir ve ebeveynler bu duruma daha fazla katlanamadıkları için çocuğa istediği şeyi verebilirler. Sonuç olarak çocuk, 'demek ki yeterince uzun süre ağlarsam istediğimi elde ederim, eğer edememişsem bu yeterince ağlayıp bağırmadığım anlamına gelir' mesajını alır. Çocuğun, ağlayarak isteğini yaptırma olumsuz davranışını pekiştirmemek adına, ebeveynlerin kurallar konusunda kararlı olması gerekmektedir.
7- Çocuğu disipline ederken, yaşına ve ihtiyaçlarına uygun kurallar belirlemek: Aile değişken bir yapıdır ve yıllar içinde çocuklar büyüyerek, özgürlüklerini arttırmak isterler. Buna bağlı olarak kuralların da revize edilmesi gerekmektedir. Örneğin 5 yaşındaki bir çocuk ile 15 yaşındaki bir çocuğun yatma saatinin aynı olması gerçekçi bir beklenti olmayacaktır. Dolayısıyla kuralları bu ihtiyaçlara göre düzenlemek gerekmektedir.
8- Kuralların amaçlarının açıklanması: Sorgulayan ve düşünen bireyler yetiştirmek adına, koyulan kuralların amaçlarının ve gerekçelerinin açıklanmasında fayda vardır. Örneğin 'bunu yapma' demek yerine yapıldığında ortaya çıkabilecek sonuçlar belirtilerek, kuralın mantığından bahsetmek, kuralın anlaşılır olmasını sağlayacaktır.
9- Çocuğunuza yüreklendirici mesajlar verin: Disiplin, işbirliği gerektiren bir süreçtir ve motivasyon, olumlu davranışın desteklenmesi ile arttırılabilir. Örneğin okulda arkadaşıyla yaşadığı problemi uzlaşmacı bir tavırla çözmeye çalıştığında onunla gurur duyduğunuz belirtmek ya da size söz verdiği bir sorumluluğu yerine getirdiğinde 'sana bu konuda güvenebileceğimi biliyordum' gibi olumlu geribildirimlerde bulunmak, bu davranışları pekiştirecektir.
10- Kurallar ve sonuçları konusunda gerçekçi olun: Pratikte uygulanabilir kurallar koyduğunuza emin olun. Örneğin televizyon izleme saatini aşan çocuğunuza 1 hafta televizyon yok demek, evdeki diğer bireylerin izlediği varsayıldığında, gerçekçi ve uygulanabilen bir kural olmayabilir. Bunun yerine örneğin 1 gün izlememe kuralının belirlenmesi daha gerçekçi olacak ve uygulanabilir olduğu için ebeveynlerin kurallar konusunda daha tutarlı olmasını sağlayacaktır."